Република Чешка го сочинува претседателското трио со Франција, која претседаваше со Европската Унија во првата половина на 2022 година, и Шведска која ќе ги преземе должностите на претседателството помеѓу 1 јануари и 30 јуни 2023 година.

 За време на своето претседавање, Република Чешка ќе се фокусира на пет тесно поврзани приоритетни области:

1. Управување со бегалската криза и повоеното закрепнување на Украина
2. Енергетска безбедност
3. Зајакнување на одбранбените способности на Европа и безбедноста на сајбер просторот
4. Стратешка отпорност на европската економија
5. Отпорност на демократските институции

Управување со бегалската криза и повоеното закрепнување на Украина

По руската воена агресија врз Украина, чешкото претседателство ќе ги поддржи напорите на ЕУ за одбрана на суверенитетот и територијалниот интегритет на Украина со користење на сите инструменти и програми понудени од ЕУ, вклучително и зајакнување на санкциите. Политичката и воената поддршка на ЕУ и нејзините земји-членки за Украина е од витален интерес за да се осигури безбедноста во Европа. Чешкото претседателство ќе работи во насока на постигнување консензус за доделување кандидатски статус на Украина.

Руската агресија ја предизвика најмасовната бегалска криза од Втората светска војна. ЕУ мора да ги преземе сите чекори за да помогне најдобро да се справи со невидениот бегалски бран, особено на жените и децата од Украина која е погодена од војна. Ова ќе бара мобилизирање на сите расположливи ресурси и експертиза, како и нивно координирано користење.

Чешкото претседателство ќе се заснова на начелата на солидарност, ефикасност и флексибилност во оваа област. Во соработка со Европската комисија, ќе работи на флексибилно пренесување средства и создавање на потребните структури за помош на најпогодените земји-членки, организации и граѓанскиот сектор. Заштитата на децата и обезбедувањето пристап до образование за нив ќе биде приоритет. За учество на жените на пазарот на трудот, ќе треба да се гарантираат доволно предучилишни и воннаставни капацитети. Важен приоритет ќе биде и координацијата во обезбедувањето здравствена заштита. Чешкото претседателство ќе посвети внимание на ефективната европска соработка и солидарност за да биде успешна долгорочната интеграција на бегалците во општествата на земјите-членки.

Друга важна задача на чешкото претседателство ќе биде повоената реконструкција на Украина, фокусирајќи се на обновувањето на критичната инфраструктура, обезбедувањето основни услуги, зајакнувањето на отпорноста и економското закрепнување и стабилност во Украина. Зајакнатата соработка на ЕУ со Украина и обезбедувањето на потребните финансиски ресурси низ слободниот свет ќе биде од клучно значење. 

Енергетска безбедност

ЕУ не може да биде витално зависна од земјите кои директно ја загрозуваат нејзината безбедност и затоа мора да ја прекине својата зависност од руските гас, нафта и јаглен. Чешкото претседателство ќе стави акцент на прашањата за енергетска безбедност на ЕУ, кои во моментов се поитни од енергетската транзиција, како и на забрзаната имплементација на REPowerEU, чиј важен дел е диверзификација на изворите, вклучувајќи логистика, заштеда на енергија и забрзување на транзицијата за ниски емисии и обновливи извори на енергија. Чешкото претседателство е подготвено да работи на спроведување на регулативите за резервите на гас, односно полнење складишта во пресрет на зимата и унапредување на доброволните заеднички набавки, така што ЕУ ја користи својата тежина на начин сличен на купувањето вакцини.

Декарбонизацијата на индустријата на ЕУ и транзицијата од природен гас во водород претставува важна цел која бара спроведување на амбициозен план за развој на водородна инфраструктура, складирање и терминали. Fit for 55 создава основа за декарбонизација. Сепак, чешкото претседателство ќе се фокусира особено на темелно спроведување на главната краткорочна цел, односно напуштање на зависноста од руските фосилни горива. Чешкото претседателство ќе се занимава и со енергетската ефикасност (ЕЕД) и користењето на обновливите извори на енергија. Во исто време, развојот на енергетската инфраструктура е од клучно значење, бидејќи ќе ја зајакне енергетската отпорност на ЕУ како целина. Конечно, чешкото претседателство ќе се занимава со улогата на нуклеарната енергија во обезбедувањето на енергетската безбедност на ЕУ и постигнувањето на климатските цели на ЕУ.

Во областа на транспортот, Претседателството ќе се концентрира на намалување на емисиите, промовирање еколошки начини на транспорт и инфраструктура за алтернативни горива, како клучен предуслов за развој на чиста мобилност. Во исто време, ќе се фокусира на развојот на Трансевропската транспортна мрежа (TEN-T) со цел да се олеснат транспортните текови низ земјите-членки, истовремено поддржувајќи ја декарбонизацијата на транспортот.

Истовремено, чешкото претседателство ќе работи на спроведување соодветна комбинација на инструменти кои ќе го намалат негативното социјално и економско влијание од високите цени на енергијата. Транзицијата кон јаглеродна неутралност мора да биде придружена со ефикасни социјални мерки, на пример со поддршка на заштедата на енергија во домаќинствата. Заштедите на енергија стануваат сè поважни со оглед на инфлаторните притисоци и зголемените цени на енергијата.

Зајакнување на одбранбените капацитети на Европа и безбедноста на сајбер просторот

Со оглед на растечката глобална нестабилност, чешкото претседателство ќе се фокусира на зајакнување на безбедносните и одбранбените капацитети, особено во партнерството со НАТО. Конкретно ќе работи на поддршка на спроведувањето на клучните теми во рамките на Стратешкиот компас. Развојот на долгорочна соработка за стратешки воени системи е од суштинско значење. Покрај обезбедувањето на потребните капацитети, вклучително и капацитетите за поддршка засновани на постојните технологии, чешкото претседателство ќе посвети внимание на соработката и инвестициите во намалувањето на технолошката зависност, особено во однос на новите и напредните технологии, како и на обезбедување отпорност на критичните синџири на вредности потребни за овие технологии. Зајакнувањето на поврзаните индустриски капацитети во ЕУ е исто така од клучно значење.

Истовремено, чешкото претседателство ќе се осврне на сајбер заканите и геополитичкиот контекст на новите технологии (и простор). Ќе се фокусира и на брзиот развој на таканаречениот хибриден алатник, борбата против дезинформациите и безбедноста на сајбер просторот. Чешкото претседателство ќе посвети особено внимание на сајбер безбедноста на институциите, телата и агенциите на ЕУ и на вселенскиот систем за комуникациска безбедност на ЕУ. Ќе нагласиме дека ЕУ, заедно со демократските партнери, активно ја обликува меѓународната дебата во меѓународните организации за подобрување на безбедноста и стабилноста на сајбер просторот.

Стратешка отпорност на европската економија

Пандемијата на Ковид-19 и руската агресија врз Украина доведоа до инфлациски шок, зголемена несигурност на пазарот и ја изложија кревкоста на глобалните синџири на снабдување. Руската инвазија го предизвика најголемото нарушување на пазарите на стоки во последниот половина век. ЕУ мора драстично да ја намали зависноста од непријателски или нестабилни режими. Се чини дека стремежот за целосна самодоволност не е веднаш остварлива опција за ЕУ. Со цел да се зајакне стратешката отпорност, од суштинско значење е насочената поддршка за технолошката конкурентност заснована на сопствени производствени капацитети, заедно со продлабочувањето на слободната трговија со демократските нации во светот.

Од храна, лекови, до полупроводнички чипови, синџири на снабдување и нивната ранливост треба детално да се разберат и нивната отпорност мора да се зајакне. Достапоста на стратешките материјали и компоненти мора да се обезбеди за европските фирми. Посебен акцент ќе биде ставен на безбедноста на синџирите на снабдување со ИТ. Чешкото претседателство ќе работи на забрзување на процесот на склучување трговски договори со демократските држави и на продлабочување на трансатлантската соработка во рамките на Советот за трговија и технологија ЕУ-САД (CTT) со фокус на стратешка соработка, вклучително и заеднички мерки за отпорност на синџирот на снабдување.

Забрзувањето на дигитализацијата и автоматизацијата на европската индустрија е исто така суштинско, што овозможува проширување на конкурентното производство во ЕУ, со посебен акцент на стратешките сектори. Поефикасна циркуларна економија ќе придонесе за намалување на потребата од увоз на примарни материјали.

Зелените и дигиталните транзиции мора да се спроведат на таков начин што ќе промовираат конвергенција кон најнапредните региони. Во исто време, постои потреба да се поддржи развојот на вештините на Европејците за прилагодување на променливите околности, што е предуслов за глобалната конкурентност на ЕУ. Поддршката преку инвестициските политики на ЕУ, особено политиката на кохезија, ќе игра клучна улога во сите овие области.

Конечно, внатрешниот пазар треба дополнително да се продлабочи, особено во услугите и дигиталната економија, со истовремено подобрување на деловното опкружување, вклучувајќи поддршка за науката, истражувањето и иновациите, што ќе доведе до зголемена конкурентност на европските фирми. Со цел квалитативно продлабочување на дигиталниот внатрешен пазар, чешкото претседателство ќе се залага за усвојување на паневропска алатка за безбедно и доверливо докажување на идентитетот на граѓанинот, таканаречениот европски паричник за дигитален идентитет и создавање на ефикасен и праведен пазар на податоци.

Отпорност на демократските институции

Руската агресија уште еднаш силно не потсети дека долгорочниот просперитет и стабилност на Европа се засноваат на функционални демократски механизми. Чешкото претседателство затоа ќе се фокусира на зајакнување на отпорноста на институциите кои имаат големо влијание врз одржувањето и развојот на вредностите на демократијата и владеењето на правото во ЕУ. Тие вклучуваат, на пример, транспарентно финансирање на политичките партии, независност на медиумите и отворен дијалог со граѓаните.

Конференцијата за иднината на Европа создаде уникатен простор за граѓаните и особено за младите да дебатираат за иднината на Европа и да дадат придонес за идните политики на ЕУ. Чешкото претседателство ќе работи на искористување на овие идеи и создавање простор за продолжување на дебатата. При спроведувањето на Европската година на младите 2022 година, Претседателството ќе стави акцент на подобрување на дијалогот со младите и унапредување на нивното учество во политичките процеси.

Покрај тоа, чешкото претседателство ќе се фокусира и на почитување и зајакнување на слободите и европските вредности и во офлајн и во онлајн средини. Изедначувањето на условите за игра за европските и неевропските фирми, особено во областа на влијанијата врз животната средина и климата и почитувањето на човековите права, ќе создаде услови за понатамошен развој на трговската размена на отворените пазари. Заедно со другите демократски држави, Претседателството ќе работи на тоа да обезбеди почитување на основните права и слободи во дигиталното опкружување и ќе се заложи за глобалните стандарди да се надополнат на таканаречениот човек-центричен пристап. Во голем број области поврзани со новите технологии како што е вештачката интелигенција, ЕУ има можност да ги искористи предностите на тоа што е „првиот двигател“, кој има можност да ги утврди правилата на глобалната игра. Чешкото претседателство исто така сака да придонесе за зајакнување на транспарентноста на криптовалутите и намалување на ризикот од нивна злоупотреба.

Во меѓународен контекст, ќе го спроведе Европскиот акциски план за човекови права и демократија, користејќи релевантни инструменти, вклучително и потенцијални механизми за санкционирање. Ќе ги зајакне капацитетите за поддршка на граѓанското општество и независните медиуми, како и поддршка на отпорноста на земјите-партнери против сајбер и хибридни закани.

Краток осврт на Португалското претседателство со ЕУ

Од 1 јануари 2021 година, Португалија по четврти пат претседава со Советот на Европската Унија (ЕУ). Португалското деби во овие ротирачки претседателства се одржа во 1992 година и беше одбележано со потпишувањето на Договорот за Европската Унија и на Договорот за Европската економска област. Во 2000 година, второто претседателство на Португалија се обиде да ја дефинира „Европа на работ на 21-от век“ и го промовираше усвојувањето на Лисабонската стратегија. Третото ротирачко претседателство, во 2007 година, работеше на „посилна Европска Унија за подобар свет“ и беше одбележано со усвојувањето на Договорот од Лисабон, кој го реформираше начинот на кој функционира ЕУ. Имајќи го предвид сето ова, но и премрежјата пред кои е исправена Европската Унија, по Брегзит и пандемијата предизвикана од КОВИД-19, очекувањата се дека португалското претседателство уште еднаш ќе ѝ помогне на Унијата да се соочи со своите предизвици и да го трасира патот кон посилна ЕУ, овој пат под мотото „Време е да се испорача: фер, зелено и дигитално закрепнување“.

Ротирачки претседателства

Претседателството со Советот ротира помеѓу земјите членки на ЕУ на секои шест месеци. Со цел да се обезбеди одреден континуитет во однос на програмата, три земји членки тесно соработуваат во системот на „тројки“. Овој систем беше воведен со Договорот од Лисабон во 2009 година. Триото поставува среднорочни цели и подготвува заедничка агенда за утврдување на темите и главните прашања што ќе ги решава Советот во период од 18 месеци. Врз основа на оваа поширока програма, секоја од трите земји подготвува своја подетална 6-месечна програма со што се обезбедува континуитет на политиките и зацртаните цели.

Актуелното Трио го сочинуваат Германија (втора половина на 2020 година), Португалија (прва половина на 2021 година) и Словенија (втора половина на 2021 година).

Програма на Триото

Однапред дефинираните заеднички приоритети на Триото кои почиваа на Стратешката агенда на ЕУ за 2019-2024 година, беа редефинирани со почетокот на глобалната криза од КОВИД-19 пандемијата. Во заедничката декларација при прегледот на првата половина на претседателството на Германија, трите земји наведоа дека „справувањето со пандемијата и нејзините социјални и економски последици“ е веќе главна цел на триото.

Подобрувањето на координацијата помеѓу земјите членки и потребата од градење на поотпорна ЕУ, способна да управува со кризи во иднина, стана лајтмотив на Триото. Додека програмата утврдува соодветни мерки за силно закрепнување на европската економија, поставени се и други цели како што е одобрување на Повеќегодишната финансиска рамка (MFF) за 2021-2027 година и План за обновување и заздравување, промовирање на инвестиции, создавање работни места и закрепнување на економијата, градење на ЕУ која ќе има неутрално влијание врз климата, зелена, фер и социјална ЕУ, справување со социјалната димензија на кризата и зајакнување на европскиот социјален модел, одење напред во дигиталната трансформација на ЕУ, заштита на граѓаните и слободите, истакнувајќи ја важноста на демократијата и човековите права, барање на начин за сеопфатно партнерство со Обединетото Кралство во рамките на идните билатерални односи со ЕУ, зајакнување на улогата на Европската Унија во светот и промовирање на мултилатерализмот како основа за меѓународните односи.

Во 18-месечната Програма на триото процесот на проширување се споменува во два пасуси.

Во текот на овие 18 месеци, трите земји предлагаат да се применат овие и други мерки преку програма што може да се прочита во целост овде .

Португалско претседателство

Под мотото „Време да се испорача: фер, зелено и дигитално закрепнување“ Португалија планира да придонесе кон еластична, социјална, глобална, дигитална и зелена Европа.

За Претседателството на Португалија со Советот на ЕУ ќе биде многу важно да се зајакне издржливоста на Европа и довербата на нејзините граѓани во европскиот социјален модел, промовирање на Унија заснована на заеднички вредности на солидарност, трансформација и кохезија - Унија способна на координирана акција за закрепнување од кризата предизвикана од КОВИД-19. Претседателството ќе работи на три главни приоритети:

• Промовирање на закрепнувањето на Европа, врз основа на зелени климатски политики и дигитални транформации;
• Спроведување на Социјалниот столб на ЕУ како клучен елемент за обезбедување фер и инклузивна атмосфера и дигитална трансформација;
• Зајакнување на стратешката автономија на Европа, но отворена за светот.

Овие приоритети ќе се следат по пет линии на дејствување:

• Отпорна Европа - Европа која промовира закрепнување, кохезија и вредности на Европа.

Активностите ќе бидат насочени кон оспособување на ЕУ за одговор на кризата преку спроведување на новата Повеќегодишна финансиска рамка (MFF), Инструментот за следната генерација на ЕУ и соодветниот Механизам за обнова и издржливост и поставување на темелите за одржлив раст и создавање нови работни места. Фокусот ќе биде ставен на економските сектори, намалување на надворешната зависност на ЕУ во однос на стоки и технологии, инвестирање во иновации, развивање на динамична индустриска стратегија, која промовира европски вредности и јакнење на малите и средни претпријатија и секторите кои се најпогодени од кризата, особено туризмот и креативните индустрии. Друг аспект е зајакнувањето на здравствената политика на ЕУ врз основа на научените лекции од пандемијата, особено во контекст на заразните болести. Во рамките на оваа политика акцент ќе се стави и на јакнење на системот за управување со кризи на ЕУ за да се постигне поголема издржливост и координација во справувањето со природни непогоди/катастрофи и заштита на критичните инфраструктури, вклучително и напори за јакнење на Механизмот за цивилна заштита на ЕУ и неговите можности за следење и одговор на појавата и влијанието на заразните болести.

Под овој приоритет спаѓаат и активностите на португалското претседателство во справувањето со проблемите поврзани со владеењето на правото, заштитата на основните вредности на ЕУ, борбата против сите форми на дискриминација, промовирање на плурализмот во медиумите и борба против дезинформациите и продолжување на преговорите за новиот Пакт за миграција и азил.

• Зелена Европа - Промовирање на ЕУ како лидер во справување со климатските промени.

Португалската „зелена“ агенда за ЕУ е амбициозна. Посебни заложби ќе бидат преземени ЕУ да остане предводник во светски рамки на активностите за градење на капацитети за прилагодување на ефектите од климатските промени, промовирање на конкурентските предности на јаглеродот и еластичниот економски модел. Покрај тоа, Португалија ќе се залага за подобрување на првиот европски закон за клима и поддршка на сите напори Европа да стане прв континент кој ќе биде јаглеродно-неутрален до 2050 година; олеснување на транзицијата кон конкурентна и јаглеродно-неутрална економија и промовирање на одржлив раст, циркуларна економија, како и иновации и безбедност на снабдувањето со енергија; промовирање на иновации, дигитална трансформација и одржливо управување со природните ресурси на село и продолжување на преговорите за реформа на Заедничката земјоделска политика.

• Дигитална Европа - Дигиталната трансформација на услугите за граѓаните и претпријатијата.

Врвен приоритет на португалското претседателство ќе биде спроведувањето на планот на Европската комисија за дигитални услуги, кој има за цел забрзана дигитална транзиција како движечка сила на економскиот раст и промовирање на европско лидерство во доменот на дигитална иновација и дигитална економија преку поттикнување на нови дигитални решенија и стратегии за зелена транзиција, во областа на здравството, истражувањето и иновациите (R&I), индустриската сопственост, правдата и мобилноста.

Извлекувајќи ги научените лекции од кризата, Португалија ќе промовира политики кои ќе изнаоѓаат решенија за подобрување на пристапот до и споделување на квалитетни податоци и информации, со цел да се олесни животот на граѓаните, особено со креирање на европски дигитален идентитет, заложби за унапредување на технологијата во служба на граѓаните и фер и конкурентна економија преку целосно почитување на вредностите на демократско, отворено и одржливо општество.

Ќе се стави акцент на универзалниот развој на дигиталните вештини, овозможувајќи им на работниците да се прилагодат на новите производствени процеси, без да се заборави на учењето од далечина, преку примена на најдобрите дигитални практики, со цел модернизација на јавната администрација, особено со примена на вештачка интелигенција.

• Социјална Европа - Промовирање и зајакнување на европскиот социјален модел кој нуди поголема доверба за граѓаните во справување и заздравување од кризата, справување со климатските промени и дигиталните транзиции.

Португалското претседателство планира да предложи иницијативи со кои ќе се даде нов политички импулс во имплементацијата на Европскиот столб за социјални права и соодветниот План за акција. Важноста на социјалната димензија како еден од приоритетите на португалското претседателство се отсликува и низ очекуваната организација на Конференција на високо ниво по социјални прашања, проследена со неформален Социјален самит на ЕУ, во градот Порто во мај.

Португалските заложби во овој контекст ќе се фокусираат и на започнување инклузивна дебата за подготовка на граѓаните во однос на дигиталниот предизвик, за иднината на работата, минималната плата и развојот на квалификациите и вештините потребни за модерна, дигитална економија, со особено внимание на родовата еднаквост и политиките за борба против дискриминацијата, сиромаштијата и социјалното исклучување, вклучително и специфичната заштита за ранливите групи.

• Глобална Европа - Промовирање на отвореност на Европа кон светот.

Португалија е посветена за развивање на ефективен мултилатерализам и геополитичко позиционирање на ЕУ како глобален играч. Фокусот на Претседателството ќе биде ставен на идните односи на ЕУ со Обединетото Кралство и промоција на сеопфатно, балансирано и фер партнерство меѓу нив, почитувајќи ги интересите на Унијата и земјите членки.

Претседателството планира да даде нов импулс на односите на ЕУ со Соединетите американски држави, со цел искористување на целосниот потенцијал на трансатлантските односи, но да развие поинтензивен дијалог и заложба за нови меѓународни партнерства со земјите од африканскиот континент и Латинска Америка. Под покровителство на Претседателството, Португалија во мај ќе биде домаќин и на состанок на европски лидери со индискиот премиер во насока на засилување на дијалогот и соработката со Индија на политичко, економско и трговско поле.